Mag północy. J. G. Hamann i źródła nowożytnego irracjonalizmu

Czy istnieje natura ludzka? Czy jesteśmy istotami wolnymi? Jaką rolę odgrywa w historii przypadek? Zdaniem Isaiaha Berlina te pytania zawsze nurtowały kulturę europejską, a odpowiedzi na nie określały dwa zasadnicze stanowiska, jakie zajmował człowiek nowożytny. Z jednej strony było to zaufanie do rozumu ludzkiego, wiara w postęp i skuteczność edukacji, dążenie do uzyskania przez ludzkość pełnoletności, z drugiej -negowanie wszechwładzy racjonalnych reguł, przywiązanie do tradycji, ufność pokładana w Bogu. Modelowym przykładem tej drugiej postawy był Johann Georg Hamann, osiemnastowieczny filozof niemiecki zwany „Magiem Północy”, patron ruchu Sturm und Drang i prekursor romantyzmu Berlin tropi spór między racjonalizmem a irracjonalizmem, nie ograniczając obszaru swych poszukiwań do epoki Oświecenia. Pokazuje, że nie był to spór abstrakcyjny: irracjonalizm jest jednym ze źródeł rozwijających się w dwudziestym stuleciu ideologii totalitarnych.