Pokrzywione drzewo człowieczeństwa

Niniejszy tom esejów Berlina zawiera osiem tekstów, z których jeden („Joseph de Maistre i korzenie faszyzmu”, 1960) publikowany jest po raz pierwszy. Z tego samego okresu (1959) pochodzi tekst wygłoszonego w Wiedniu wykładu „Jedność europejska i zmienne koleje jej losu” – dziś, w dobie jednoczącej się Europy, szczególnie wart przypomnienia. Pozostałe stanowią dorobek ostatnich dziesięciu lat życia Autora; na baczniejszą uwagę zasługuje zwłaszcza esej „O dążeniu do ideału” (1988), zawierający niezwykle cenne przemyślenia na temat organizacji państwa i sposobów sprawowania władzy „w interesie społeczeństwa i dla dobra ogólnego”. Autor zdaje się i tu nawiązywać do Kanta, a konkretnie jego tezy, iż „Zadaniem największym, które stoi przed rodem ludzkim i do rozwiązania którego zmusza go przyroda, jest zrealizowanie społeczeństwa obywatelskiego powszechnie rządzącego się prawem”.

Berlin jak każdy liberał nie jest dogmatykiem, więc nie ma złudzeń. Nie patrzy na świat przez różowe okulary ideologii rozumu i postępu. Nie prostuje na siłę pokrzywionego drzewa człowieczeństwa. Dostrzega ogniska buntu przeciwko wartościom, które wyznaje, w tym buntu przeciwko wolności. I to w tej wymagającej, ale inspirującej książce jest może najbardziej frapujące.