Pierwsza część pisanej "dla pokrzepienia serc" Trylogii - cyklu trzech powieści historycznych Sienkiewicza - to dzieje wojny Polaków z Kozakami w XVII w. Na szerokim tle historycznym przygody bohaterów tworzą porywającą czytelnika fabułę, opartą na powtarzanym w całym cyklu motywie "miłości z przeszkodami". W Ogniem i mieczem na drodze miłości Skrzetuskiego do Heleny staje tragiczne uczucie Bohuna, rywala i przeciwnika politycznego.